Grift Economy – Khi Kinh Tế Lạm Dụng Đang Hủy Hoại Marketing và Marketers

Grift Economy: Khi Kinh Tế Lạm Dụng Đang Hủy Hoại Marketing Và Những Người Làm Marketing

Marketing thời nay: Cuộc chơi không còn công bằng

Là một người đã làm marketing hơn 10 năm, tôi từng trải qua thời kỳ khi chúng ta làm marketing để phục vụ con người, giải quyết nhu cầu thật và kết nối giá trị thật. Nhưng vài năm trở lại đây, thứ mà chúng ta đang gọi là “marketing hiện đại” thực chất lại đang dần trở thành một mô hình khai thác tâm lý, dữ liệu và sự thiếu cảnh giác của người dùng – một thứ mà người ta gọi là grift economy (kinh tế lạm dụng).

Giống như câu chuyện mở đầu ở sân vận động Yankee, bạn đã trả tiền để đỗ xe nhưng nhân viên bãi xe lại gợi ý bạn phải “tip thêm” để có chỗ gần cổng. Đó không còn là trải nghiệm khách hàng – đó là sự thao túng. Và rất tiếc rằng… marketing ngày nay đang vận hành y hệt như vậy.

Chào mừng đến với kỷ nguyên “lừa đảo hợp pháp”

“Tất cả mọi thứ bây giờ đều như một cái bẫy” – đó là câu nói phổ biến của người dùng hiện đại. Những chiến dịch quảng cáo thông minh, phiếu quà tặng, loyalty point, phí “tiện lợi”, gói nâng cấp premium… tất cả tạo ra một hệ sinh thái khiến khách hàng luôn cảm thấy đang… thiếu một thứ gì đó dù đã chi rất nhiều tiền.

Ghế sưởi xe hơi phải trả phí thuê bao hàng tháng.
Gợi ý tip khi bạn… tự thanh toán tại kiosk.
Chiến lược khan hiếm giả tạo, tạo áp lực mua hàng.
Sản phẩm nhanh lỗi để buộc bạn nâng cấp.
Thu thập dữ liệu ẩn danh gắn mác “cá nhân hóa”.

Nicole – một YouTuber không phải dân Marketing – đã nói rất đúng: “Khi doanh nghiệp hết vấn đề thật để giải quyết, họ bắt đầu tạo ra vấn đề giả rồi bán giải pháp cho bạn.”

Sự thật đau lòng: Marketing không còn là giải pháp mà là vấn đề

Marketing từng là cầu nối giữa doanh nghiệp và khách hàng. Ngày nay, nó trở thành một lớp son phủ cho những mô hình kinh doanh đã mục nát. Hãy nhìn vào Red Lobster – hãng không thất bại vì thiếu khách, mà vì bị các quỹ đầu tư trút cạn tài sản, ép thuê lại toà nhà với giá cao rồi ra lệnh cho phòng marketing “hãy vẽ đẹp lên cái xác này”.

Chúng ta nói về “hành trình khách hàng”, nhưng nó đã trở thành một mê cung, nơi mỗi bước đều gài bẫy upsell, retargeting, FOMO và trick dữ liệu. Cuối cùng, chúng ta không giải quyết nỗi đau mà… tạo ra nỗi đau rồi bán thuốc chữa.

Không chỉ người dùng mệt mỏi – người làm nghề cũng kiệt sức

55% Marketers nói họ bị burnout – theo nghiên cứu năm 2023 của Marketing Week.
1 trong 4 người đã rời bỏ ngành – theo Stacked Marketer.
Đều biết rằng sau kỳ nghỉ, inbox chỉ đầy yêu cầu… “chạy KPI gấp”.

Vấn đề không chỉ là quá tải công việc. Mà là cú sốc đạo đức: Một mặt được yêu cầu “hiểu khách hàng” nhưng mặt khác phải dùng chiến thuật thao túng. Văn hóa “tốc độ, tăng trưởng, performance” đang nghiền nát sự bền vững lẫn nhân phẩm.

Giả số liệu – giả cả giá trị

Theo tiến sĩ Augustine Fou – chuyên gia chống gian lận quảng cáo: “Nếu tắt quảng cáo mà doanh số không giảm thì bạn đã mua thứ gì vậy?”

Dự kiến đến năm 2028, gian lận quảng cáo sẽ “ăn” hơn 172 tỷ USD ngân sách toàn cầu. Bao gồm click ảo, view ảo, audience không tồn tại. Dashboard chỉ là một ảo ảnh.

Nhiều marketer biết mà không dám “nói ra những điều ai cũng biết” – vì sợ mất job, sợ mất hợp đồng, sợ mất performance.

Dữ liệu hỏng – quyết định sai

Gartner: Doanh nghiệp Mỹ mất 15 triệu USD/năm vì dữ liệu kém chất lượng.
IBM: Tổng thiệt hại do dữ liệu xấu lên tới 3.1 nghìn tỷ USD/năm.
IDC: Chuyên viên dữ liệu tốn 50% thời gian chỉ để… dọn dữ liệu sai.

Tồi tệ hơn, dữ liệu sai đó giờ đang được dùng để huấn luyện AI tạo nội dung, gợi ý hành vi – tức là chúng ta đang xây cao ốc… trên bãi cát.

Marketing và sự sụp đổ của tầng lớp trung lưu: Hai mặt một đồng xu

Từ những năm 1980 đến nay, tầng lớp lao động bị “cơ cấu lại”:

Cắt giảm lương – ưu tiên mua lại cổ phiếu tăng giá trị doanh nghiệp.
Lương hưu biến mất.
Bảo hiểm y tế gắn với công việc.
Nhà ở trở thành kênh đầu tư quá xa với người thu nhập trung bình.
Nghề sáng tạo biến thành gig work “giả tự do”.

Marketing không còn là công cụ kết nối – mà trở thành công cụ sinh tồn.

Marketing “trích xuất” và Marketing “nâng tầm” – bạn chọn cái nào?

Marketing trích xuất: Tận dụng dữ liệu cá nhân, thao túng tâm lý, ép hành động nhanh, chỉ quan tâm giao dịch.
Marketing nâng tầm: Tạo giá trị thật, giúp khách hàng thông thái hơn, tôn trọng thời gian và niềm tin, hướng đến kết quả dài hạn.

Chúng ta còn lựa chọn, và chỉ một mô hình sẽ còn đất sống trong tương lai.

Giải pháp: Trả lại quyền dữ liệu cho người dùng

Khởi đầu của một chiến lược marketing đạo đức là Data Agency – tức người dùng có quyền kiểm soát dữ liệu của họ.

Điều này đòi hỏi:

Hỏi rõ trước khi theo dõi.
Chia sẻ lợi ích nếu sử dụng.
Dùng dữ liệu sạch, có đồng thuận – thay vì dữ liệu từ thu thập ẩn danh.

Đây là triết lý hạt nhân của tổ chức Marketing Accountability Council (MAC) – nơi tôi và nhiều marketers khác đang nỗ lực xây dựng lại hệ giá trị cho ngành.

Bên trong MAC – chúng tôi đang làm gì?

Daginty: Nền tảng giúp cá nhân sở hữu và quản lý dữ liệu của mình.
The Tool Stack: Bộ công cụ dành cho marketer làm đúng – vừa hiệu quả vừa tử tế.
Cộng đồng MAC: Các marketer thực